LİPİTLER (YAĞLAR)

YAĞLAR (=LİPİDLER)
İnsan ve hayvanların temel besinleri arasında yer alan önemli bir organik maddedir. Biyolojik açıdan önemli lipidler; yağ asitleri, nötr yağlar, fosfolipidler, steroidler vb.dir.
a. yağların kimyasal yapısı ve görevleri
*yapısı: C, H ve O elementlerinden oluşur. Ayrıca yapısında P ve N’da bulunabilir. Kutuplu (polar) bir yapıya sahip olmadıkları için suda çözünmezler yada çok az çözünürler. Ancak eter, kloroform, benzen, aseton gibi organik çözücülerde çözünürler. C sayıları O sayılarından daha fazla olduğu için yakıldıklarında karbonhidratlar ve proteinlerden daha fazla enerji verirler.
*görevleri ve önemi:
yedek depo maddesidir.
II. sırada kullanılan enerji hammaddesidir.
Hücrelerde yapı maddesi olarak kullanılır.
Soğuğa karşı koruyucudur.
İç organların çevresine yerleşerek darbelerden korur.
A, D, E ve K vitaminlerinin emilimini sağlar.
Hormonların yapısına katılır.
Fazla alındığında deri altında ve iç organların çevresinde depolanarak şişmanlığa yol açar, ayrıca kalp çevresinde birikerek kalp hastalığına sebep olur.
Yağlar; yağ asitleri ve gliserolden oluşur.

b.yağların çeşitleri
Değişik yağ asitlerinin kullanımı sonucunda farklı yağlar oluşur.

* yağ asiti çeşitleri:, nötral yağlar (trigliserit), fosfolipid, steroid vb.

Trigliseritler, genellikle enerji ve yapı maddelesi olarak kullanılan lipid çeşitidir.

Trigliserit; 3 molekül yağ asiti ve bir molekül gliserinin (gliserol) ester bağları ile bağlanmasından oluşur. Bu olaya ESTERLEŞME denir.
Trigliseritlerin oluşum formülü:

3 yağ asiti + gliserin --------> trigliserit + 3 su

*esterleşme: 3 mol yağ asidinin 1 mol gliserin ile ester bağı aracılığıyla bağlanıp trigliserit oluşturmasına ESTERLEŞME denir.

yağ asitleri, C atomlarının oluşturduğu uzun zincire H atomlarının bağlanması ile oluşur.
Yağlar doymuş ve doymamış olmak üzere iki kısımda incelenir:

I. doymuş yağlar: Bir yağ asidinin C zincirinde, C atomları arasında çift bağ yoksa bunlara doymuş yağ denir. C atomlarının hepsi H’e doyurulmuştur.
Özellikleri:
(Oda sıcaklığında) katı, hayvansal yağlardır. Tereyağ, kuyruk yağı, iç yağ vb.
C atomları H’e doyurulmuştur. Bu yüzden doymuş yağ asidi içeren yağlardır.
yağ asidinin C atomları arasında tek bağ vardır (C-C)
Örnek: bütirik asit, palmitik asit vb.

II. doymamış yağlar: Yağ asidinin C zincirinde 1 yada daha fazla çift bağ varsa buna doymamış yağ asidi denir. C atomları H alabilecek durumdadır.
Özellikleri:
(oda sıcaklığında) sıvı, bitkisel yağlardır. Pamuk yağı, soya yağı, mısır yağı, fıstık yağı vb.
C’lar H alabilecek durumdadır.
Yağ asidinin C atomları arasında çift bağ vardır.
doymamış yağ asidi içeren yağlardır.
Örnek: oleik asit, linoleik asit vb.
**Bitkilerden elde edilen yağlardaki doymamış yağ asitleri H’e doyurularak MARGARİNler elde edilir.

Bazı yağ asitleri vücutta sentezlenebilirken (oleik asit), bazıları dışarıdan hazır olarak alınmak zorundadır (linoleik asit). Vücutta sentezlenemeyip dışarıdan hazır olarak alınması gereken yağ asitlerine zorunlu (esansiyel) yağ asiti denir.

**kolleterol yağa benzer. Hücre zarının geçirgenliğini sağlar ve dayanıklılığını arttırır. Sinirlerde yalıtıcılık yapar. Eşey hormonları ve diğer steroidlerin yapısına katılır. D vitamini yapımına yardım eder.